Nie tylko w czasie wykopalisk czy w muzealnych zbiorach można dokonać odkryć archeologicznych, ale również w… gazetach. W przedwojennej prasie tylko z niewielkiej części Ziem Odzyskanych naukowiec natknął się na opisy wielu nieznanych znalezisk oraz skarbów.
Ziemie Odzyskane, czyli terytoria należące przed II wojną światową do Niemiec (m.in. Śląsk, część Pomorza Zachodniego i Brandenburgii po linię Odry i Nysy Łużyckiej oraz południowa część Prus Wschodnich), które po wojnie włączono do Polski, szczególnie ucierpiały w czasie działań wojennych lub tuż po nich. Zbiory muzealne i archiwalne w wielu miejscowościach zostały zniszczone lub zrabowane.
„Dlatego bardzo cennym źródłem informacji na temat archeologii regionu okazała się prasa codzienna, która do tej pory nie była badana pod tym kątem” – powiedział w rozmowie z PAP prof. Andrzej Kokowski z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
„Tylko w czasie pierwszego miesiąca badań w czasie analizy dziesięciu tytułów prasowych wydawanych w tym rejonie natknąłem się na ponad pół tysiąca artykułów i notek prasowych, w których opisywane są odkrycia w ponad 300 miejscowościach” – poinformował prof. Kokowski. Okazało się, że aż 60 proc. z nich było dotąd zupełnie nieznanych archeologom, a dalsze 20 proc. jedynie sygnalizowane w opracowaniach archeologicznych.
„To autentyczny przewrót w zakresie ilości i możliwości gromadzenia źródeł na temat archeologii tego rejonu!” – uważa naukowiec. Tym bardziej – dodaje – że w wielu doniesieniach zawarto dokładną lokalizację odkryć i ich precyzyjne wymiary.
Wyniki tych analiz dotyczą niewielkiego fragmentu Ziem Odzyskanych – obszaru Mark Brandenburg (terytorium na wschód od środkowej Odry – obecnie jest to fragment woj. lubuskiego i zachodniopomorskiego). Badania były możliwe dzięki finansowaniu Fundacji Alexander von Humboldt Stiftung z Bonn.
Od lat archeolodzy mozolnie odtwarzają fragmenty wiedzy o Ziemiach Odzyskanych, głównie na podstawie artykułów naukowych przedwojennych, niemieckich archeologów i ocalałych archiwów. W tym celu powołano międzynarodową komisję – Kommission zur Erforschung von Sammlungen Archäologischer Funde aus dem nordöstlichen Mitteleuropa (KAFU), w której uczestniczą przedstawiciele z Polski, Niemiec, Rosji, Litwy, Łotwy i Estonii. „Dostrzegłem jednak jeszcze jedno źródło dla tych poszukiwań – prasę codzienną i archiwa +nie branżowe+” – powiedział naukowiec.
Jak wyjaśnił, są to najczęściej kilkuwierszowe wzmianki o nich, ale również obszerne sprawozdania z wykopalisk. Są wśród nich opisy skarbów z epoki brązu, grobów z różnych epok, a także pojedynczych zabytków, na przykład mieczy z brązu, łodzi jednopiennych i narzędzi kamiennych.
Prof. Kokowski odwiedził również archiwa tworzone przez niemieckich uchodźców już na terenie RFN, a dotyczące ich dawnych miejsc zamieszkania. „W różnych towarzystwach regionalnych – tzw. Heimatkreis – do dziś zbierane są pamiątki z pierwotnych siedzib. Znalazłem tam m.in. unikatowe wydania gazet czy druki ulotne, w których opisywano wykopaliska albo fotografie ekspozycji muzealnych czy zabytków archeologicznych” – powiedział. Do tej pory archeolog odwiedził towarzystwa regionalne związane m.in. z powiatami Schlochau (obecnie Trzcianka), Schneidemuhl (obecnie Piła) czy Flatow (obecnie Złotów).
Również w tym przypadku badacz natknął się na informacje dotyczące zupełnie nieznanych współczesnym archeologom badań, np. odkrycia grobu sprzed ok. 2 tys. lat w Szczytnie (pow. człuchowski).
To nie pierwszy projekt prof. Kokowskiego, w czasie którego naukowiec analizował doniesienia prasowe pod kątem obecności w odkryć archeologicznych. Dwa lata temu skupił się na terenie Pogranicza poznańsko-zachodniopruskiego (Grenzmark Posen-Westpreußen) – prowincji Prus w latach 1922-1938 utworzonej z części Prus Zachodnich i Prowincji Poznańskiej, które nie powróciły do Polski w wyniku postanowień traktatu wersalskiego.
„W czasie lektury natknąłem się na opis 138 odkryć archeologicznych z 111 miejscowości, z których 75 nie znalazło nigdy miejsca w literaturze naukowej” – wspomina naukowiec.
PAP – Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski
Zobacz także:
Polka z nagrodą L’Oréal w Niemczech; droga do Polski wciąż wyboista