Dziś mija 232. rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja – W dniu 3 maja 1791 r., Sejm Czteroletni przyjął ustawę rządową, która przeszła do historii jako Konstytucja. Była to druga na świecie i pierwsza w Europie ustawa regulująca organizację władz państwowych, a także prawa i obowiązki obywateli, wciąż jeszcze podzielonych na stany. Główny Urząd Statystyczny opublikował ciekawostkę, dotyczącą danych na temat ludności Polski w momencie uchwalenia Konstytucji.
Czytaj także: Wyjątkowy Dzień dla wszystkich Polaków za granicą
232. rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja
„W 2023 r. przypada 232 rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Konstytucję uchwalił w 1791 r. Sejm Czteroletni, zwany Wielkim (1788-1792). Była to pierwsza konstytucja w Europie i druga na świecie, po konstytucji Stanów Zjednoczonych. Podczas obrad Sejmu Wielkiego uchwalono również konstytucję z 22 czerwca 1789 r. o przeprowadzeniu spisu ludności na ziemiach polskich. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. przywróciła Święto Narodowe Trzeciego Maja” – informuje na swojej stronie Główny Urząd Statystyczny.
„Pierwszy spis ludności na ziemiach polskich został przeprowadzony na podstawie Konstytucji z 22 czerwca 1789 r. „Lustracya dymów i podanie ludności”. W spisie ujęto nie tylko liczbę ludności, ale także jej strukturę społeczno-zawodową. Jak czytamy w monografii prof. Andrzeja Gawryszewskiego „Ludność Polski w XX wieku”: (…) spisem objęto ludność wiejską i miejską, z podziałem na chrześcijan i żydów, z pominięciem szlachty i duchowieństwa. Każda z 4 tablic spisowych zawierała podział ludności według płci, zawodu i stanowiska społecznego z wyróżnieniem synów (w wieku do 15 i powyżej 15 lat) oraz córek. Spis nie był spisem imiennym, druki wypełniano odrębnie dla każdej posesji. Chociaż spis ten nie objął stanów uprzywilejowanych, tj. szlachty i duchowieństwa, to jednak jest do dzisiaj podstawą szacunków obliczania zaludnienia Rzeczypospolitej z końca XVIII w.” – podaje GUS.
Czytaj także: 2 maja 2023 – Dzień Polonii i Polaków za Granicą. 10 faktów o Polakach żyjących za granicą
Konstytucja 3 maja – najważniejsze fakty
Twórcy konstytucji, czerpiąc inspirację z myśli politycznej i filozofii europejskiego oświecenia oraz amerykańskiej konstytucji uchwalonej w 1787 roku, uważali, że władza ma służyć dobru całego narodu, a nie jedynie interesom warstw uprzywilejowanych. Konstytucja miała zapoczątkować wprowadzanie kolejnych reform zmierzających do wzmocnienia państwa. Podjęte działania w obronie zagrożonej przez sąsiadów Polski stanowią dzisiaj przykład odpowiedzialności świadomych przedstawicieli elit społeczeństwa. Ostateczny rozbiór Polski przez Austrię, Prusy i Rosję w 1795 roku doprowadził do utraty jej niepodległości. Współtwórcy Konstytucji 3 Maja, Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj po latach ocenili, że była „ostatnią wolą i testamentem gasnącej Ojczyzny”.
Obchody tradycji Konstytucji 3 maja były zakazane podczas rozbiorów Polski. Po odzyskaniu niepodległości po pierwszej wojnie światowej, rocznica Konstytucji 3 maja została uznana za święto narodowe w 1919 roku. Podczas okupacji niemieckiej i sowieckiej święto Konstytucji 3 Maja było zakazane.
Po drugiej wojnie światowej komunistyczne władze w Warszawie zmierzały do likwidacji trzeciomajowych obchodów ze względu na odwoływanie się do tradycji niepodległości Polski oraz ich narodowo-katolicki charakter. Przeciwstawiano im i nagłaśniano propagandowo Święto Pracy. Przez wiele lat nie odbywały się państwowe uroczystości związane z rocznicą Konstytucji 3 maja, a wszelkie próby uczczenia święta kończyły się zazwyczaj zatrzymaniami i szykanami.
W 1990 roku, po upadku komunizmu i odzyskaniu suwerenności przez Polskę, powrócono do przedwojennej tradycji i ponownie proklamowano dzień 3 maja świętem narodowym.
Tekst konstytucji obejmował wstęp i 11 artykułów. Według Konstytucji 3 Maja ustrój Rzeczypospolitej Polskiej miał opierać się na koncepcji zwierzchnictwa narodu i trójpodziału władz. Ustawa zasadnicza zapewniała dominację władzy ustawodawczej nad wykonawczą, zapewniając rozległe kompetencje Izbie Poselskiej osłabiając jednocześnie pozycję monarchy.
Od chwili uchwalenia Konstytucja 3 maja 1791 stała się symbolem dążeń do odzyskania niepodległości i suwerenności Rzeczypospolitej. Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie i drugą na świecie po konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej z roku 1787.
Źródło: stats.gov.pl, PolskiObserwator.de