Przejdź do treści

Uważaj na paracetamol – zdarzają się ostre zatrucia!

28/06/2017 07:22 - AKTUALIZACJA 12/10/2021 13:05

W krajach zachodnich toksyczność paracetamolu jest główną przyczyną ostrej niewydolności wątroby.

Paracetamol to jeden z najpopularniejszych leków o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym sprzedawany bez recepty. W przypadku tej substancji potwierdzają się słowa Paracelsusa: „Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną”.

Paracetamol – może być przyczyną ostrych zatruć

Dr Piotr Burda, krajowy konsultant ds. toksykologii klinicznej podkreśla, że paracetamol może być czynnikiem ostrych zatruć o charakterze zarówno przypadkowym, jak i zamierzonym (gdy ktoś w ten sposób chce sobie odebrać życie).

W Polsce zarejestrowanych jest co najmniej kilkadziesiąt preparatów zawierających paracetamol w formie doustnej, doodbytniczej oraz dożylnej. Wiele z nich jest dostępna bez recepty. Zatem, jeśli pacjent bierze Apap, Calpol, Codipar, Panadol, Efferalgan, Pedicetamol, Gripex, Fervex, Febrisan, Theraflu, to za każdym razem przyjmuje dawkę paracetamolu.

– Pacjenci nie zawsze są świadomi tego, że biorą leki, które mają inne nazwy handlowe, ale wszystkie zawierają paracetamol – opowiada dr Piotr Burda. – Miałem pacjentów, najczęściej z bólem zęba, którzy przez kilka dni zażywali, co kilka godzin, po dwie tabletki przeciwbólowe zawierające paracetamol i doszło u nich do ostrego zatrucia. To dlatego zawsze warto sprawdzić, czy kolejny lek przeciwbólowy czy przeciwgorączkowy, zawiera paracetamol i pilnować, ile gramów tej substancji przyjmujemy dziennie, gdyż w dużych dawkach lub stosowana przewlekle może być toksyczna.

Wzięli lek, bo chcieli zasnąć, a zamiast tego cierpią

W krajach zachodnich toksyczność paracetamolu jest główną przyczyną ostrej niewydolności wątroby. W Stanach Zjednoczonych (gdzie w wolnej sprzedaży jest od 1955 r.), Wielkiej Brytanii, Australii i Nowej Zelandii, paracetamol jest najczęściej przedawkowywanym lekiem. W Wielkiej Brytanii wśród wszystkich przypadków przedawkowania leków, aż 35-45 proc. spowodowanych jest zatruciem paracetamolem.

Nie ma statystyk, ile takich przypadków występuje w Polsce. Tylko w oddziale toksykologii szpitala Praskiego do czerwca 2017 roku z z powodu ostrego zatrucia tą substancją hospitalizowano 32 osoby (u 7 doszło do uszkodzenia wątroby). W ostatnich dwóch latach z powodu przedawkowania tego leku jedna osoba zmarła w tym szpitalu, a jedna osoba miała wykonany przeszczep wątroby.

– Rzadko zdarzają się pacjenci, którzy przypadkowo przedawkują paracetamol np. w trakcie leczenia bólu – podkreśla Dorota Lichtarska, kierownik pododdziału toksykologii Szpitala Praskiego. – Zdecydowana większość pacjentów, którzy trafiają do szpitala po przedawkowaniu paracetamolu, to ludzie młodzi do 30 roku życia, którzy zażyli lek w celu odebrania sobie życia. Mają oni nadzieję, że zasną spokojnie nie czując cierpienia. Rzeczywiście, w pierwszej dobie występują tylko „błahe” wymioty i bóle brzucha. Osoby te nie zdają sobie sprawy, że groźne objawy pod postacią niewydolności wątroby, niekiedy nieodwracalne, wręcz śmiertelne, pojawiają się nie od razu, a dopiero w drugiej lub trzeciej dobie po przedawkowaniu paracetamolu, kiedy na leczenie poprzez podanie odtrutki jest już za późno.

Czytaj ulotki leków!

Informacje o bezpiecznych dawkach leku są zawarte w ulotce dołączonej do opakowania.

Przy prawidłowym dawkowaniu niebezpieczeństwo groźnych dla życia powikłań jest znikome. W dawkach terapeutycznych jest to lek bezpieczny. Nie działa na błonę śluzową żołądka, więc mogą go przyjmować osoby z chorobą wrzodową żołądka.

Kiedy paracetamol jest toksyczny?

Paracetamol jest metabolizowany w wątrobie. Jednak, gdy dawka jest za duża, może dojść do uszkodzenia wątroby. Odpowiada za to toksyczna substancja (silny utleniacz), który powstaje podczas przemian chemicznych leku, tzw. N-acetylo-4-benzochinonoimina (NAPQI). Jeżeli lek jest stosowany w zalecanych dawkach, ta substancja jest neutralizowana poprzez łączenie z glutationem, związkiem chemicznym, który jest naturalnie wytwarzany w organizmie.

– Gdy ktoś weźmie za dużo paracetamolu, wtedy glutationu jest za mało, by związać całą toksyczną substancję i wtedy nadmiar utleniacza powoduje uszkodzenie komórek wątroby – tłumaczy prof. Marek Krawczyk, w latach 1998-2016 był kierownikiem Kliniki Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Wątroby Samodzielnego Publicznego Centralnego Szpitala Klinicznego w Warszawie. – W takich sytuacjach trzeba pacjentom jak najszybciej podać odtrutkę. Przy bardzo dużych dawkach może dojść do uszkodzenia wątroby, w których jedynym ratunkiem dla chorych jest przeszczepienie tego organu.

Objawy przedawkowania:

W pierwszej dobie po przedawkowaniu u znacznej części pacjentów nie ma żadnych objawów. Jednak proces nieodwracalnego niszczenia wątroby rozpoczyna się już w kilka godzinach po jego zażyciu w za dużej dawce.

Zatrucie paracetamolem przebiega najczęściej w 4 fazach:

1. faza – trwająca od 0,5 do 24 godzin od chwili przyjęcia leku. Objawy: nudności, bóle brzucha, wzmożona potliwość, bladość, osłabienie;

2. faza – trwająca od 24 do 48 godzin od czasu spożycia leku. Objawy: ból w prawym górnym kwadrancie jamy brzusznej, wzrost aktywności transaminaz, INR, bilirubiny;

3. faza – trwająca od 72 do 96 godzin od chwili przyjęcia środka. Objawy: szczytowy wzrost transaminaz i INR, piorunująca niewydolność wątroby, encefalopatia wątrobowa, zespół wątrobowo-nerkowy;

4. faza – trwająca od 4 dni do 2 tyg. Regeneracja wątroby, przeszczepienie lub zgon chorego.

– Gdy jest podejrzenie, że ktoś wziął więcej, niż wynosi bezpieczna dawka paracetamolu, taki pacjent powinien jak najszybciej dotrzeć do szpitala – podkreśla prof. Marek Krawczyk. – Lek się szybko wchłania. W ciągu 3 godzin od jego zażycia lek jest całkowicie wchłonięty i jeśli jest go za dużo, zaczyna się uszkodzenie komórek wątroby. Gdy dojdzie do przedawkowania, do martwicy wątroby dochodzi w ciągu 24-48 godzin.

Pierwsza pomoc przy zatruciu:

Jeśli od przyjęcia za dużej dawki leku nie minęło więcej niż 3-4 godziny i ktoś jest przytomny, wywoływanie wymiotów uważa się za pierwszy zabieg przedmedyczny. Jednak najważniejsze jest, by jak najszybciej przewieźć chorego do szpitala. W przypadku zwłoki, może dojść do trwałego uszkodzenia wątroby. Przedawkowanie tego leku może się zakończyć nawet śmiercią.

Jaka dawka paracetamolu jest bezpieczna (uwaga: dla dorosłej osoby!):

Nie należy przekraczać maksymalnej dawki jednorazowej, czyli 500-1000 mg (2 tabletki po 500 mg)
Nie należy przekraczać maksymalnej dawki dziennej, czyli 6 tabletek po 500 mg
Należy zachować co najmniej 4-6 godzinną przerwę między kolejnymi zażyciami leku. Jest to czas potrzebny, by poprzednia dawka została zneutralizowana
Maksymalna dawka dobowa w leczeniu doraźnym wynosi 4 g, w długotrwałym 2,6 g
Dawkę powtórną powinno się przyjmować tylko, gdy ból lub gorączka nie ustąpiły. Ważne, by paracetamolu nie używać często i długotrwale!
Niebezpieczne dawki. W przypadku stosowania 8 tabletek dziennie, może dojść do uszkodzenia wątroby. Także jednorazowe przyjęcie 6 g, czyli 12 tabletek może spowodować ostre zatrucie organizmu.

Kto musi uważać na paracetamol?

Szczególnie narażone na toksyczne działanie paracetamolu są osoby nadużywające alkoholu.

– U osób uzależnionych od alkoholu istnieje zespół alkoholowo-paracetamolowy – podkreśla prof. Krawczyk. – U nich nawet przy umiarkowanym spożyciu alkoholu i zalecanych jako bezpieczne dawkach leku może dojść do ciężkiego uszkodzenia lub ostrej niewydolności wątroby.

Toksyczność tej substancji zwiększa się u osób niedożywionych lub głodzących się, ponieważ mają w komórkach wątrobowych mniejsze zapasy glutationu.

Na poważniejsze powikłania po zażyciu paracetamolu mogą być narażone osoby z cukrzycą oraz palacze papierosów. Również niektóre choroby genetyczne, np.: zespół Gilberta, mogą prowadzić do poważnych powikłań przy zażywaniu leku. Także u chorych z niewydolnością nerek, paracetamol kumuluje się we krwi i może uszkodzić te organy. Toksyczność leku zwiększają: problemy krążeniowo-oddechowe oraz niewydolność wątroby.

Agnieszka Pochrzęst-Motyczyńska (zdrowie.pap.pl)

Źródła:

Sheila Sherlock, James Dooley, „Deases of the liver and biliary system”. Blackwell Science, wydanie jedenaste
Postępowanie w ostrych zatruciach paracetamolem – stanowisko Sekcji Toksykologii Klinicznej Polskiego Towarzystwa Lekarskiego, http://www.wple.net/plek/numery_2012/numer-8-2012/466-469.pdf


Witaminy A, E, D i K: Fakty i mity

Jak zrealizować włoską receptę w innym państwie UE ?